Waarom vrouwen niet schaken

Het moet wel lollig blijven

Vrouwen schaken wel degelijk, om de titel maar meteen even tegen te spreken. Maar een titel moet ’triggeren’ (waarom is daar toch geen goed Nederlands woord voor?) om de lezer aangehaakt te houden.

Ok, dus vrouwen schaken wel, dat wil zeggen vooral als ze jong zijn en dat komt natuurlijk door de vele schaaklessen die op (basis)scholen gegeven worden. Daarna haken veel meisjes weer af. Andere zaken worden belangrijk in deze opbloeiende leeftijd. Dat geldt ook voor jongens, maar die pakken het vaak later wel weer op, in hun studententijd bijvoorbeeld.

Bianca de Jong-Mühren (voorzitter KNSB) zegt hierover in een interview van KRO/NCRV in oktober 2023:

Bianca de Jong-Mühren

“Vrouwen kunnen in principe niet slechter schaken dan mannen. Maar er zijn wel verschillen tussen mannen en vrouwen”, zegt Jong-Muhren. Een voorbeeld daarvan is interesses. Mannen vinden het vaak leuker zich op één ding te focussen. “Dus als je schaken leuk vindt als jongen ga je heel veel uur schaken en word je vanzelf beter. Meiden hebben vaak meerdere interesses en spenderen veel tijd aan meerdere dingen.” Ze worden daardoor ook minder goed.
Daarnaast trainen meisjes ook anders, zegt Jong-Muhren. Ze willen wat meer gezelligheid en trainen graag in groepjes met andere meiden. “Als die er niet zijn, stoppen ze eerder”, vertelt ze.

Stimuleren schaken op jonge leeftijd
Om verandering te brengen in het verschil tussen mannen en vrouwen, wil de KNSB zich meer richten op het stimuleren van de instroom. De wens is dat op basisscholen meer meiden gaan schaken. “En dan is de kritieke fase op 12-jarige leeftijd als ze van de basisschool naar de middelbare school gaan”, zegt Jong-Muhren. “Want daar stoppen ze massaal en komen ze ook niet meer terug.”

Bridge
Ook ik leerde ooit als kind de regels van het schaken, maar de en passantregel kende ik bijvoorbeeld al niet. Het spel greep me niet. Wel kaartten we veel thuis, vooral canasta. Later leerde ik van vrienden klaverjassen tot op een dag een makker zei dat we moesten leren bridgen, daar zat veel meer in. Dat bridgen leerden we gewoon aan tafel, niks boekjes lezen. Het zou een voor mij licht uit de hand gelopen hobby worden, want ik bridgete in mijn topjaren wel 4-5 keer per week. Toen mijn vaste bridgepartnership eindigde kwam het bridgen op een laag pitje te staan. Inmiddels was Jan in mijn leven verschenen en zou hij leren bridgen en ik schaken. In die tijd probeerde de KNSB met het programma ‘Schaken, een meesterlijke sport’ nieuwe leden aan te trekken en zo kwam het dat ik met een groepje vrouwen aan de Stappenmethode begon.

ik liet me zelfs verleiden mee te spelen in Tata

Meester Jop
Het was zeer gezellig, we kregen les van meester Jop (Delemarre), en spraken al snel ons eigen ‘schaaks’. Zo heette een ‘vork’ bij ons ‘de spreidstand’, een aftrekschaak een ‘aftrekdekker’ etc. We vermaakten ons kostelijk tijdens de les en het oefenen van partijtjes tegen elkaar. Totdat… we na afloop van de schaakavond van de ‘echte’ schaakverenigingen (we speelden destijds in het Leidse Denksportcentrum waar meerdere clubs op een avond bridge, dammen, schaken of go speelden) geconfronteerd werden met de ‘meesters’ die snuivend achter ons plaatsnamen om bij elke zet die we deden tegen elkaar te gaan smiespelen, waarbij al snel duidelijk werd dat we niet de beste zetten deden. Zodra het spel afgelopen was kwam er van alle kanten gegraai naar de stukken om ons te laten zien wat we verkeerd hadden gedaan en vooral hoe we het wél hadden moeten doen.

Wij vonden dat niet prettig.

Het haalde voor ons het plezier van het spel weg. Wij vonden die ‘knikkers’ namelijk gewoon leuk, en dat spel was minder belangrijk, maar werd op deze manier wel belangrijk gemaakt. Het gaf ons het gevoel dat als je niet won het spel ook niet leuk kon zijn.

Schaaks
En waar we in de lessen van meester Jop zonder schroom ons gebrekkig inzicht aan hem en elkaar toonden (een keer moesten we de winnende zet in een stelling verzinnen en we zagen het geen van allen – we waren met een stuk of zes vrouwen. Op een gegeven moment liet Jop de oplossing zien: we moesten een stuk slaan. Wat een van de vrouwen de onnavolgbare opmerking ontlokte: ‘Oh ja, ik had dat veld wel gezien, maar ik dacht: ja, maar daar stáát al iemand!). Wij zaten nergens mee, behalve dat we geen zin hadden in die mannen die ons iedere keer de les lazen. Van ons groepje is er uiteindelijk een blijven schaken en dat doet ze nog steeds. Ok, en ik heb me dan sinds vorig jaar laten strikken. Nou ja, strikken. ‘Wil je lid worden van onze club?’ vroeg WL Roel aan Jan toen we de eerste keer binnenstapten bij SSC. ‘Ja hoor’, zei Jan, ‘en mijn vrouw ook.’ Oh ja? Ik wist van niets, maar goed ik ben lid geworden en ben dat nog steeds. Een wonder.

Opa Jan leert zijn kleindochter schaken

Nieuw bloed?
Maar goed, waarom nou dit verhaal? Welaan, op de eerste schaakavond van dit jaar toen ik helaas niet aan der jacht van de Jager ontkomen was (weeeeeeer geen punt, pff) gingen Jan de J. en ik nog even analyseren en zag ik tot mijn vreugde een jonge dame in de schaakzaal zitten. ‘Jij moet Rágel* zijn’ wist ik, want ik had haar fotootje voorbij zien komen in Sams nieuwjaarswens in de app van de SSC en bovendien was Sam er ook en bij wie zou zo’n leuke jonge meid anders horen? Precies! Ze vertelde dat zij notabene Sam schaken had geleerd, maar zelf inmiddels niet meer schaakte. Ja, hm, je hoeft niet per se te winnen, maar je wilt ook niet altijd verliezen, duurt wel lang, etc etc.
Sam wist ons vervolgens te verleiden om een potje tegen elkaar te spelen, we spraken af niet te veel tijd te gebruiken en het zou nergens om gaan. ‘We spreken vooraf remise af, ok?’ Dat was alvast een mooi plan.
Het zal misschien de 5e zet geweest zijn toen ze een zet deed wat de – jawel – omringende mannen de adem deed inhouden. Het bekende fenomeen trad weer op: het (denkbeeldige) gesis zette zich vast in mijn oren. Ik keek en keek, voelde de druk, en besloot dan maar dat paard te pakken dat aangevallen stond. Nu buitelden de mannen over elkaar heen. ‘Je ziet het echt niet hè?’ Nee, ik zag het echt niet, zoals ik al wekenlang niets zie. Ik voelde me dommer en dommer worden. Rachel probeerde nog een andere move, nee, die was het ook niet. Even later bleek dat ik zomaar haar dame had kunnen pakken. Nee, niet gezien, echt niet. Ongelofelijk, dat ik zo blind kon zijn. Maar ja, zo gaat het dus al weken. Maar ik voelde me behoorlijk stupido.

Lollige schaakborden en -stukken

Hoe dan ook, we werden verder met rust gelaten en speelden nog een tijdje door totdat bleek dat iedereen zo’n beetje vertrokken was, haha. Ik vroeg Rachel of ze niet ook lid wilde worden, ‘ik heb steun nodig hier, je moet me helpen’ riep ik nog vertwijfeld, maar daar had ze niet echt oren naar. ‘Als je nou alleen komt als wij er ook zijn en weet dat we een groot deel van het jaar er niet zijn, is dat een idee?’ Ze hapte niet, helaas, maar wilde wel toezeggen dat ze best eens ‘een keertje’ mee wilde doen. Dus laten we hopen dat ze dat doet en wie weet er dan toch weer plezier in gaat krijgen.
Maar dan weten jullie, mannen, wat je (vooral NIET) te doen staat. Met andere woorden: geen gesis achter de borden, geen armen die stukken graaien om ‘de beste zet(ten) te tonen, maar gewoon je met je eigen bord bemoeien en het analyseren overlaten aan de spelers die hun partij speelden. Wie weet slepen we haar en wellicht nog andere jeugdige leden dan toch binnen! Dat zou toch echt heel tof zijn! En misschien moeten we het spel zelfs wat opfleuren, met lollige borden en vrolijke stukken. En onze schaakvocabulaire nog wat verder uitbreiden om het geheel wat luchtiger te maken. Maar ja, dan gaan er misschien weer mannen afhaken (niet serieus genoeg… ????) en dat willen we natuurlijk ook niet. Ok, dat dan niet…

En ik? Misschien moet ik een ander brilletje kopen, maar ik blijf wel gewoon komen hoor, weer (een nul) of geen (nul) weer. Ik vind het namelijk gewoon heel erg gezellig bij jullie en als ik de partij nou maar zie als lollige bezigheid maak ik er verder geen punt van. Maar dat ik nergens een punt (van) maak, dát wisten jullie al ????.

Maaike

*De naam Rachel kun je op vele manieren (fout) uitspreken. De eerste keer dat ik haar naam zag staan zei ik het meteen goed, zo liet Sam weten, ????, een hele opluchting. Maar ik begreep dat ons aankomend nieuwe lid (… sorry Rachel…) het NIET fijn vindt als je haar Ràggel of Rá-sjel noemt. Of Reejtsjel. Ze heet namelijk Rachel. Met een aaaah en een harde geeeee. Welkom ????!