Henk Hietbrink - OVER SCHAAKPOSTZEGELS

Aflevering 1

TER INLEIDING

In 1947 werd door de posterijen van Bulgarije de eerste schaakpostzegel uitgegeven.  Ik versta - niet geheel onlogisch - onder de term “schaakpostzegel” een postzegel met een schaakmotief. En dat moeten we dan ruim zien. Het kan gewoon een afbeelding zijn van een leeg schaakbord.

Of een portret van een groot schaker. Keres bijvoorbeeld.

Wat je ook veel ziet, is een gestileerde afbeelding van een of meer schaakstukken. Het spreekt vanzelf, dat dan het Paard bij de postzegelontwerpers heel populair is!

.

Heel interessant zijn ook zegels met afbeeldingen uit de Middeleeuwen. Ik ga daar zeker nog wat afleveringen aan wijden. In deze eerste aflevering één voorbeeldje.

Kortom, een wereld apart. Dat was eigenlijk de eerste verrassing voor mij: het sportje van postzegels verzamelen met schaakmotieven. Je weet niet wat je ziet mensen! Landen waar je soms nog nooit van gehoord hebt, of bijna nooit, in elk geval ken ik van die landen geen topschakers! Ze geven wél schaakpostzegels uit. Afghanistan; Bolivia; Cameroen; Djibouti; El Salvador; Egypte; Finland; Gambia; Honduras; Indonesie; Japan; Kenia; Luxemburg; Malawi; Niger; Oman; Polen; Roemenie; San Marino; Tanzania; Uruguay; Vietnam. Kortom de hele wereld lijkt te schaken! Ik schat dat er momenteel wereldwijd ergens tussen de 800 - 1000 schaakpostzegels zijn uitgegeven. De een nog mooier dan de ander. Ik zit, mede dankzij Bernard Touber nu pas op zo’n 230 zegels. Maar nu al meer dan genoeg om er leuke verhalen over te schrijven.

De leukste vind ik díe zegels waarop een échte stelling uit een beroemde partij wordt weergegeven. Dan moet ik op zoek naar die partij. Plus allerlei berichten daaromheen.

Via boeken, internet, databases op dvd, enzovoort. Een heel gezoek. Maar ontzettend lollig om te doen. Voor zover ik nu kan zien zijn er zo’n zeventig zegels met partijstellingen uitgegeven. We beginnen in aflevering 2 met een “onsterfelijke partij”. Een mirakel gewoon. Je moet er wel even een schaakbord bijpakken!!!

 -----------------------------------------------------------

Henk Hietbrink - Historische partijen op SCHAAKPOSTZEGELS  

aflevering 2:    Anderssen - Kieseritski (Londen 1851)

Ter gelegenheid van de Wereldtentoonstelling van Londen organiseerde in 1851 de van onze schaakstukken bekende Staunton het eerste internationale grote toernooi in de moderne schaakgeschiedenis. Winnaar was Adolf Anderssen, een wiskundeleraar aan het gymnasium van Breslau. De stelling op bovenstaande zegel uit Suriname is uit een wedstrijd die ná dat toernooi gespeeld werd tussen Anderssen en de Rus Kieseritski. Anderssen bewijst in deze partij dat hij terecht geroemd wordt als een van de sterkste combinatiespelers ooit. De stand op deze Surinaamse zegel is de positie na de 20^e zet van zwart. Hierna heeft wit nog drie zetten nodig om mat te geven. Anderssen offert eerst een loper, vervolgens twee torens en ten slotte zijn dame. Ongelooflijk! Je weet niet wat je ziet. In de schaakgeschiedenis staat deze partij bekend als  “DE ONSTERFELIJKE PARTIJ”. - Ik zou zeggen: speel meteen na!

Anderssen,Adolf - Kieseritzky,Lionel [C33]  1.e4 e5 2.f4 exf4 3.Lc4 Dh4+ 4.Kf1 b5 5.Lxb5 Pf6 6.Pf3 Dh6 7.d3 Ph5 8.Ph4 Dg5 9.Pf5 c6 10.g4 Pf6 11.Tg1 cxb5 12.h4 Dg6 13.h5 Dg5 14.Df3 Pg8 15.Lxf4 Df6 16.Pc3 Lc5 17.Pd5 Dxb2 18.Ld6 Lxg1 19.e5 Dxa1+ 20.Ke2 Pa6 21.Pxg7+ Kd8 22.Df6+ Pxf6 23.Le7# 1–0

Opening: Aangenomen Koningsgambiet - Hieronder de stand als op de postzegel, na de 20^e zet van zwart.

----------------------------------------------------------

Henk Hietbrink - Historische partijen op SCHAAKPOSTZEGELS  

aflevering 3:         Steinitz - Von Bardeleben (Hastings, 1895)

Wij zien hier een wat mij betreft prachtige schaakpostzegel uit Mongolie (1986). We hebben hier namelijk niet alleen een mooi portret van onze 1^e Wereldkampioen (1886-1894) Wilhelm Steinitz, maar tevens een échte stand uit een grandioze partij. Met dank aan Bouwmeester enkele puntjes ter toelichting. Lasker was in 1894 wereldkampioen geworden. Daarna volgde een toptoernooi in Hastings in 1895. Met deelnemers als: Lasker, Tarrasch, Tsjigorin, enz.

Volgens Bouwmeester (Prismaboek 575) is dit misschien wel “ de mooiste partij ooit gespeeld”. Verderop in dit verhaal kun je iets lezen over de vraag wanneer deze partij gestopt was. Maar ik citeer nu Bouwmeester: “Ook in deze partij ontbrak de tragiek niet….Von Bardeleben, die na de 27^e zet zag dat zijn partij verloren was, stond zonder iets te zeggen op, verliet de zaal en kwam niet terug. Steinitz won door tijdsoverschrijding……en kon toen zijn tranen niet meer bedwingen!

1.e4 e5 2.Pf3 Pc6 3.Lc4 Lc5 4.c3 Pf6 5.d4 exd4 6.cxd4 Lb4+ 7.Pc3 d5 8.exd5 Pxd5 9.0–0 Le6 10.Lg5 Le7 11.Lxd5 Lxd5 12.Pxd5 Dxd5 13.Lxe7 Pxe7 14.Te1 f6 15.De2 Dd7 16.Tac1 c6 17.d5 cxd5 18.Pd4 Kf7 19.Pe6 Thc8 20.Dg4 g6 21.Pg5+ Ke8 22.Txe7+ Kf8 23.Tf7+ Kg8 24.Tg7+ Kh8 25.Txh7+ 1–0

In de database van Fritz eindigt hier de partij. Ik neem aan dat de heer Von Bardeleben hier opgaf. In prisma - Schaakboek 1 van Hans Bouwmeester, 2^e druk, 1961, pagina 154, analyseert Bouwmeester deze grandioze partij echter tot en met de 35^e zet! Daarbij zit overigens ook een drukfout bij de 27^e zet van zwart. Ik ga ervan uit, dat de zetten 25.…. t/m 35 van Bouwmeester zijn. Pak bord en stukken erbij. Speel na en begin echt op te letten vanaf de 20^e zet! Zie verder die Prismapocket (nr.575) van Bouwmeester. Voor het gemak geef ik hier dus toch maar de mogelijke vervolgzetten: 25.……Kg8 26.Tg7+ Kh8 27.Dh4+ Kxh7 28. Dh7+ Kf8 29.Dh8+ Ke7  30. Dg7+ Ke8  31.Dg8+  Ke7  32.Df7+  Kd8 33. Df8+  De8  34. Pf7+ Kd7  35. Dd6

Opening: Italiaans - Hieronder de stand als op de postzegel, na de 25^e zet van wit.

----------------------------------------------------------

Henk Hietbrink – Historische partijen op SCHAAKPOSTZEGELS

Aflevering 4 : Alexander Ilyin Zhenevsky – Emanuel Lasker (Moskou 1925)

 In de vorige aflevering hadden we de 1^e wereldkampioen: Wilhelm Steinitz (was WK van 1886 tot 1894). Hierboven hebben we een leuke postzegel van Laos uit 1988. Ik probeer zoveel mogelijk zegels te zoeken waarop en een “redelijk” portret van de betreffende wereldkampioen staat plus een stelling van een door hem gespeelde partij. Hier hebben we dus te pakken….jawel, de 2^e Wereldkampioen, Emanuel Lasker. Hij was WK van 1894 tot 1921. Déze partij, tegen de thans onbekende Russische meester Zhenevsky, is uit een groot internationaal toernooi in Moskou 1925. Dat toernooi is historisch gezien interessant, omdat meneer Zhenevsky anno 1925 het schaken in Rusland sinds de Revolutie weer op de kaart wist te zetten. Ze zaten toen namelijk behoorlijk in een dip. Het aantal leden van het Grootrussische Schaakgenootschap was gedaald tot 1100. Zhenevsky wist de toenmalige regeerders ervan te overtuigen, dat het schaken van grote opvoedkundige waarde was. Aan het Moskouse toernooi namen o.a. deel: Lasker, Capablanca, Réti, Spielmann, Rubinstein, enz. Tijdens en na dat toernooi werden deze spelers onderworpen aan een uitgebreid psychologisch onderzoek door een drietal onafhankelijke psychologie-deskundigen van de Universiteit van Moskou (die geen van drieën overigens konden schaken). Ik vat hier hun conclusies kort samen: “het schaken ontwikkelt het methodische, logische denken, het vergroot de analytische bekwaamheden, verruimt zo de geestelijke horizon en verhoogt het voorstellingsvermogen…enz.”. Welnu, een en ander had grote gevolgen voor de ontwikkeling van het schaakspel in de gehele Russische gemeenschap. Wij mogen concluderen, dat de heer Zhenevsky eigenlijk aan de wieg heeft gestaan van de schaakgeschiedenis van de 20^e eeuw. Vandaar waarschijnlijk ook dit eerbetoon op deze postzegel. Lasker won deze partij en ook het toernooi. De partij zelf (de stand op de postzegel is na de 13^e zet van wit) heeft niet zo erg veel om het lijf. – Maar speel hem toch maar even na! - . Dat was toen nog een redelijke stand, maar verderop in de partij ging wit toch blunderen tegen het fenomeen Lasker, en na 38 zetten was het afgelopen!

Ilyin Zhenevsky,Alexander - Lasker,Emanuel [B50] – een Gemengde Siciliaanse Opening. 

1.e4 c5 2.Pc3 e6 3.Pf3 d6 4.g3 Pf6 5.Lg2 Le7 6.0–0 0–0 7.b3 Pc6 8.Lb2 Ld7 9.d4 cxd4 10.Pxd4 10...Da5 11.Dd2 Tac8 12.Tad1 Kh8 13.Pce2 Dxa2 14.Ta1 Dxb2 15.Tfb1 Dxb1+ 16.Txb1 Tfd8 17.c4 Pe8 18.f4 a6 19.Kh1 Pc7 20.De3 Tb8 21.Td1 Pb4 22.Dc3 a5 23.Ta1 b6 24.De3 e5 25.Pf5 Lxf5 26.exf5 Pc2 27.Dc3 Pxa1 28.Dxa1 Lf6 29.Dg1 d5 30.cxd5 Pxd5 31.fxe5 Lxe5 32.g4 f6 33.h4 b5 34.Pd4 Pe3 35.Dxe3 Txd4 36.Lf3 a4 37.h5 a3 38.De2 Tbd8  0–1

----------------------------------------------------------

Henk Hietbrink – Historische partijen op SCHAAKPOSTZEGELS

Aflevering 5:         Lasker – Capablanca ( Havana 1921)

Op deze zegel van Laos uit 1988 zien we de derde Wereldkampioen, de Cubaan Jose Raoul Capablanca, die in het voor de oude Lasker te warme Havana, na 14 partijen voor elkaar had. Er waren 24 partijen afgesproken, maar Lasker hield het na 10 remises en 4 verloren partijen voor gezien. Op de zegel zien we de 10^e partij, na de 43^e zet van wit. Later heeft Lasker op diverse momenten erkend dat de speelwijze van Capablanca superieur was. Zet voor zet bouwt Capablanca hier een stevige stelling op. Maar het wordt toch even spannend. Zo zou in deze stelling na de 43^e zet van wit bijvoorbeeld het zwarte antwoord 43….Pb4 een goede kans op remise hebben. [ Speel vanuit de postzegelstand maar even na: 43….Pb4; 44.Td2 Tb1;

45.Pb2 Txb2; 46.Txb2 Pd3+; 47.Ke2 Pxb2; 48. Kd2 en het zwarte paard wordt gevangen!

Een andere optie is: 43……Tb1; 44.Ke1  en dan kan zwart een pion winnen met 44…..Pa5!]  Hoe dan ook, de makers van deze zegel hebben precies het juiste moment in deze partij uitgekozen om de stelling weer te geven!

Lasker, Emanuel – Capablanca ,Jose Raul [D61]

1.d4 d5  2.c4 e6 3.Pc3 Pf6 4.Lg5 Le7 5.e3 0–0 6.Pf3 Pbd7 7.Dc2 c5 8.Td1 Da5 9.Ld3 h6 10.Lh4 cxd4 11.exd4 dxc4 12.Lxc4 Pb6 13.Lb3 Ld7 14.0–0 Tac8 15.Pe5 Lb5 16.Tfe1 Pbd5 17.Lxd5 Pxd5 18.Lxe7 Pxe7 19.Db3 Lc6 20.Pxc6 bxc6 21.Te5 Db6 22.Dc2 Tfd8 23.Pe2 Td5 24.Txd5 cxd5 25.Dd2 Pf5 26.b3 h5 27.h3 h4 28.Dd3 Tc6 29.Kf1 g6 30.Db1 Db4 31.Kg1 a5 32.Db2 a4 33.Dd2 Dxd2 34.Txd2 axb3 35.axb3 Tb6 36.Td3 Ta6 37.g4 hxg3 38.fxg3 Ta2 39.Pc3 Tc2 40.Pd1 Pe7 41.Pc3 Tc1+ 42.Kf2 Pc6 43.Pd1 Tb1 44.Ke2 Txb3 45.Ke3 Tb4 46.Pc3 Pe7 47.Pe2 Pf5+ 48.Kf2 g5 49.g4 Pd6 50.Pg1 Pe4+ 51.Kf1 Tb1+ 52.Kg2 Tb2+ 53.Kf1 Tf2+ 54.Ke1 Ta2 55.Kf1 Kg7 56.Te3 Kg6 57.Td3 f6 58.Te3 Kf7 59.Td3 Ke7 60.Te3 Kd6 61.Td3 Tf2+ 62.Ke1 Tg2 63.Kf1 Ta2 64.Te3 e5 65.Td3 exd4 66.Txd4 Kc5 67.Td1 d4 68.Tc1+ Kd5 0–1

Diagramstelling na de 43^e zet van wit

----------------------------------------------------------

Henk Hietbrink – Historische partijen op SCHAAKPOSTZEGELS

Aflevering6:              Lasker – Capablanca  New York 1924)

Deze mooie zegel werd in 1950 uitgegeven door de posterijen van het toenmalige Joegoslavië. In Dubrovnik werd daar namelijk de strijd gestreden om het Wereldkampioenschap. De stelling op deze postzegel is echter een stand uit de match tussen Capablanca en Lasker, in New York in 1924. En daar ging het niet om een WK-match. Maar er kwamen wel een reeks schaakgroot-machten bij elkaar. Wat dacht je van: o.a. de heren Lasker, Reti, Bogoljubow, Aljechin, Tartalower, Yates, Maroczy, Marschall, enz.enz. Kortom, in die dagen een ongekend sterk bezet toernooi. En wie won dat toernooi? Jawel, de heer Lasker. Maar……hij verloor toch wel één keer……van ene Capablanca. En ook nu weer hebben de postzegeluitgevers precies de juiste partij uitgekozen met een interessante stelling! Waarom? Deze partij wordt alom gerekend tot een van de beste 100 partijen van Capablanca. Ga er maar even voor zitten. Een zeer complexe partij. Hij won daarmee ook de 3^e “brilliance prize” in dit zeer grote toernooi. Kijk ook goed even naar de situatie na de 37^e zet van wit. Hier kon Lasker misschien wel met 37….Lf7 remise halen, in plaats van 37….De6!

 Capablanca,Jose Raul - Lasker,Emanuel [D13]  New York New York (14), 1924

1.d4 Pf6 2.c4 c6 3.Pc3 d5 4.cxd5 cxd5 5.Pf3 Pc6 6.Lf4 e6 7.e3 Le7 8.Ld3 0–0 9.0–0 Ph5 10.Le5 f5 11.Tc1 Pf6 12.Lxf6 gxf6 13.Ph4 Kh8 14.f4 Tg8 15.Tf3 Ld7 16.Th3 Le8 17.a3 Tg7 18.Tg3 Txg3 19.hxg3 Tc8 20.Kf2 Pa5 21.Df3 Pc4 22.De2 Pd6 23.Th1 Pe4+ 24.Lxe4 fxe4 25.Dg4 f5 26.Pxf5 exf5 27.Dxf5 h5 28.g4 Tc6 29.g5 Kg8 30.Pxd5 Lf7 31.Pxe7+ Dxe7 32.g4 hxg4 33.Dh7+ Kf8 34.Th6 Lg8 35.Df5+ Kg7 36.Txc6 bxc6 37.Kg3 De6 38.Kxg4 Dxf5+ 39.Kxf5 Ld5 40.b4 a6 41.Kg4 Lc4 42.f5 Lb3 43.Kf4 Lc2 44.Ke5 Kf7 45.a4 Kg7 46.d5 Lxa4 47.d6 c5 48.bxc5 Lc6 49.Ke6 a5 50.f6+ 1–0

Stand op de zegel is de stand na de 39^e zet van wit

----------------------------------------------------------

Henk Hietbrink – Historische partijen op SCHAAKPOSTZEGELS

Aflevering7:              Alexander Aljechin – Akiba Rubinstein ( Den Haag 1921)

In 1983 kwam er een prachtige serie postzegels uit in de Republiek Centraal Afrika. Zegels zoals ik ze graag zie: een partijstelling, een portret van een van de spelers van die partij, en dan ook nog wat historische schaakstukken. In dit geval gaat het om het portret van de 4e Wereldkampioen: Aljechin, die in een match van 34 partijen in 1927 Capablanca de titel ontnomen had. Deze zegel laat echter een partij zien tussen Aljechin (1892-1946) en de in Polen geboren Rus Akiba Rubinstein (1882-1958). Wij kennen uit onze Nederlandse literatuur de “tachtigers”, maar ook de schaakwereld heeft zijn “tachtigers”. Ik doe maar een greep: Bernstein, Tartakower, Spielmann, Vidmar, Nimzowitsj, Capablanca, Réti. Allen geboren tussen1880 en 1890. Ongetwijfeld is Rubinstein van dit stel de grootste geweest. Het is echter nooit gekomen tot een WK-match ( met Lasker), omdat Rubinstein zijn hele leven een arme drommel is geweest en de heer Lasker veel te hoge financiële eisen stelde. Rubinstein won een reeks toernooien, vooral tussen 1909 en 1914. Toen het er eindelijk op leek dat in 1914 toch dé match tussen Lasker en Rubinstein kon plaatsvinden, brak de eerste wereldoorlog uit, en is het er nooit meer van gekomen. Zijn naam blijft vooral in de herinnering bestaan door een aantal zijn naam dragende varianten in diverse openingen.

Alekhine,Alexander - Rubinstein,Akiba [D30] The Hague (9), 1921

1.d4 d5 2.Pf3 e6 3.c4 a6 4.c5 Pc6 5.Lf4 Pge7 6.Pc3 Pg6 7.Le3 b6 8.cxb6 cxb6 9.h4 Ld6 10.h5 Pge7 11.h6 g6 12.Lg5 0–0 13.Lf6 b5 14.e3 Ld7 15.Ld3 Tc8 16.a4 b4 17.Pe2 Db6 18.Pc1 Tc7 19.Pb3 Pa5 20.Pc5 Pc4 21.Lxc4 dxc4 22.Pe5 Lxe5 23.Lxe7 Ld6 24.Lxf8 Lxf8 25.Pxd7 Txd7 26.a5 Dc6 27.Df3 Td5 28.Tc1 Dc7 29.De2 c3 30.bxc3 bxc3 31.Dxa6 Txa5 32.Dd3 La3 33.Tc2 Lb2 34.Ke2 Dc6 35.f3 f5 36.Tb1 Dd6 37.Dc4 Kf7 38.Dc8 Da6+ 39.Dxa6 Txa6 40.e4 g5 41.Kd3 Kg6 42.d5 fxe4+ 43.fxe4 exd5 44.exd5 Ta4 45.Td1 Kxh6 46.d6 Kh5 47.d7 Ta8 48.Ke4 Td8 49.Kf5 Kh4 50.Th1+ 1–0

Stand op de postzegel na de 13e zet van wit



Aljechin heeft deze partij zelf becommentarieerd in zijn boek Best Games of Chess (in dat boek partij nummer 61). Aljechin was van zijn generatie dé aanvaller. Dat zien we hier ook. Nadat zwart een aantal bijzondere varianten laat zien in het Damegambiet, besluit Aljechin al vroeg om ten aanval te gaan. Hij stort zich in 3 zetten (9,10 en 11) met de h-pion naar voren, speelt met zijn c1-loper vier keer en, na de 13e zet, zie het diagram, zit hij al in een winnende positie. Aanvalluuuuh dus!

----------------------------------------------------------

Aflevering 8: Max Euwe – Alexander Aljechin, Zandvoort 1935

De Parel van Zandvoort is de bijnaam (afkomstig van Tartakower!) van de 26e partij uit de tweekamp tussen Euwe en  Aljechin om de wereldtitel. De partij werd gespeeld op 3 december 1935 en wordt algemeen beschouwd als de mooiste partij uit die match. Uniek aan de partij is dat Euwe van de 47 zetten er 19 deed met hetzelfde paard, [ Leuk om dat toch even met het bord erbij na te lopen. Euwe doet dat inderdaad: op de zetten 7, 10, 14,18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 29, 32, 35, 39, 41, 43, 44, 46, 47] .  Speel na, en let vooral op de rol van dat paard. Euwe heeft zijn paard op c3 geofferd tegen vervolgens drie pionnen. Op de 30e zet offert Euwe ook nog eens de kwaliteit. En daarna ramt dat paard gewoon door! Opvallend van telkens de stelling is, dat dat paard gewoon zijn gang kan gaan vanwege de verdediging door de witte pionnen. Ten slotte geven de twee centrale pionnen plus dat paard de doorslag!. Leuk dat de laatste dodelijke zet ook door dat paard gedaan wordt. Hoe dan ook, door de winst in deze partij kwam Euwe op een 14 - 12 voorsprong, die uiteindelijk beslissend bleek te zijn: de tweekamp eindigde na dertig partijen in 15,5 - 14,5. En Euwe was daarmee de  5e Wereldkampioen! 

Opening: Hollandse verdediging

1.d4 e6 2.c4 f5 3.g3 Lb4+ 4.Ld2 Le7 5.Lg2 Pf6 6.Pc3 0-0 7.Pf3 Pe4 8.0-0 b6 9.Dc2 Lb7 10.Pe5 Pxc3 11.Lxc3 Lxg2 12.Kxg2 Dc8 13.d5 d6 14.Pd3 e5 15.Kh1 c6 16.Db3 Kh8 17.f4 e4 18.Pb4 c5 19.Pc2 Pd7 20.Pe3 Lf6 21.Pxf5 Lxc3 22.Pxd6 Db8 23.Pxe4 Lf6 24.Pd2 g5 25.e4 gxf4 26.gxf4 Ld4 27.e5 De8 28.e6 Tg8 29.Pf3 Dg6 30.Tg1 Lxg1 31.Txg1 Df6 32.Pg5 (zie diagram).

Deze stelling staat afgebeeld op bovenstaande postzegel die in 2001 in Nederland werd uitgegeven ter gelegenheid van de honderdste geboortedag van Euwe.

Stelling na de 32e zet van wit

 
32...Tg7 33.exd7 Txd7 34.De3 Te7 35.Pe6 Tf8 36.De5 Dxe5 37.fxe5 Tf5 38.Te1 h6 39.Pd8 Tf2 40.e6 Td2 41.Pc6 Te8 42.e7 b5 43.Pd8 Kg7 44.Pb7 Kf6 45.Te6+ Kg5 46.Pd6 Txe7 47.Pe4+ 1-0.

----------------------------------------------------------

Henk Hietbrink – Historische partijen op SCHAAKPOSTZEGELS

Aflevering 9: Michail Botwinnik – José Raoul Capablanca (AVRO, 1938)

Het zal geen verbazing wekken, dat we Botwinnik op zeer veel postzegels uit de hele wereld tegenkomen. Immers, deze zesde Wereldkampioen mocht die titel dragen van 1948-1957,
1958-1969 en 1961-1963. De heren Smyslov en Tal zorgden voor enkele korte onderbrekingen. Die komen in volgende afleveringen aan de orde. Botwinnik was toch eigenlijk minstens twee decennia de allergrootste. Botwinnik, geboren in Petersburg / Leningrad  in 1911 won reeds als 14-jarige in een simultaan in 1925 van ene Capablanca! En de Cubaan voorspelde hem op dat moment al een zeer succesvolle schaakcarrière!
De AVRO organiseerde in 1938 een supertoernooi waaraan de allergrootsten op dat moment deelnamen, ook de 27-jarige Botwinnik en de 50-jarige (!) Capablanca. Op dit toernooi speelde Botwinnik een grandioze partij (met twee keer een stukoffer). Dit was zó’n fraaie partij, dat er zelfs twee postzegels van uitgegeven zijn, met op elke zegel een andere stand. Voor zover ik thans kan overzien is dit uniek in de postzegel-schaakstandhistorie! Daarom laat ik in deze aflevering twee verschillende zegels zien. De eerste is uit die prachtige serie van de Republiek Centraal-Afrika uit 1983. (zie ook Aflevering 7). De stand op deze zegel is die na de 29e zet van zwart. Op dat moment begint Botwinnik te offeren, zodanig dat de zwarte stelling, na een tweede stukoffer op zet 31 geheel geruïneerd wordt. De rest is afwerking met een prachtig slot.
 
 

Botvinnik, Mikhail - Capablanca, Jose Raul [E49] AVRO Holland, 1938

1. d4 Pf6 2. c4 e6 3. Pc3 Lb4 4. e3 d5 5. a3 Lxc3 6. bxc3 c5 7. cxd5 exd5
8. Ld3 0-0 9. Pe2 b6 10. 0-0 La6 11. Lxa6 Pxa6 12. Lb2 Dd7 13. a4 Tae8
14. Dd3 c4 15. Dc2 Pb8 16. Tae1 Pc6 17. Pg3 Pa5 18. f3 Pb3 19. e4 Dxa4 20. e5 Pd7 21. Df2 g6 22. f4 f5 23. exf6 e.p. Pxf6 24. f5 Txe1 25. Txe1 Te8 25. Te6 Txe6 27. fxe6 Kg7 28. Df4 De8 29. De5 De7
 

Hans Muller noemt in zijn boek "Zo speelt Botwinnik" dit "een grandiose partij!".
Kijk maar eens naar zijn offers op de zetten 30 en 31. Door deze twee offers wordt de zwarte koningsstelling compleet uit elkaar geslagen. De vrijpion e7 doet de rest.

30. La3!!
Er volgde:
30. ...   Dxa3
31. Ph5+   gxh5
32. Dg5+   Kf8
33. Dxf6+   Kg8
34. e7   Dc1+
35. Kf2   Dc2+
36. Kg3   Dd3+
37. Kh4   De4+
38. Kxh5   De2+
39. Kh4   De4+
40. g4   De1+
41. Kh5  1-0
 

De slotstelling zien we op de 2de postzegel, eveneens uit de serie van Mongolie (zie onze 3de aflevering) waarop Steinitz afgebeeld staat.

eindstand

----------------------------------------------------------

 Henk Hietbrink – Historische partijen op SCHAAKPOSTZEGELS

Aflevering 10: Michail Botwinnik – Wassily Smyslov, Moskou 1954

In deze aflevering eerst even kort iets over de historie van het wereldkampioenschap. Voor en na Euwe was Aljechin wereldkampioen, van 1927 – 1935 en van 1937 – 1946. Toen Aljechin in 1946 plotseling overleed, was er geen kampioen meer. Daarom organiseerde de FIDE in 1948 in Den Haag en Moskou een vijfkamp tussen Botwinnik, Smyslov, Keres, Reshevsky en Euwe. Botwinnik won en werd daarmee de zesde wereldkampioen, van 1948 tot 1957; van 1958 tot 1960; en van 1961 tot 1963.In die periode van 15 jaar was hij duidelijk de grote heerser in schaakland. Maar er waren twee onderbrekingen. Smyslov (1957-1958) en Tal (1960-1961) wisten een jaartje een spaak in het wiel te steken, maar Botwinnik greep toch weer telkens de macht terug.

Op de postzegel uit Niger zien we een stelling (na de 23^e zet van zwart) uit de 12^e partij om het wereldkampioenschap tussen de rivalen Botwinnik en de 10 jaar jongere Smyslov. Overigens was de stand na de afgesproken 24 partijen 12-12, en daardoor behield Botwinnik zijn titel. Opening: Slavisch

 1.d4 d5 2.c4 c6 3.Pf3 Pf6 4.Pc3 dxc4 5.a4 Lf5 6.e3 e6 7.Lxc4 Lb4 8.0–0 Pbd7 9.Ph4 0–0 10.f3 Lg6 11.e4 e5 12.Pxg6 hxg6 13.Le3 De7 14.De2 exd4 15.Lxd4 Lc5 16.Lxc5 Dxc5+ 17.Kh1 g5 18.g3 Tad8 19.La2 Tfe8 20.Tad1 Pf8 21.Txd8 Txd8 22.e5 Pd5 23.Pxd5 cxd5 24.Dd2 Pe6 25.f4 gxf4 26.gxf4 Dc6 27.f5 Pc5 28.Dg5 Td7 29.Tg1 f6 30.exf6 Pe4 31.f7+ Txf7 32.Dd8+ Kh7 33.Lxd5 Pf2+ 34.Kg2 Df6 35.Dxf6 Txf6 36.Kxf2 Txf5+ 37.Lf3 Tf4 38.Tg4 1–0

 Diagram na de 23^e zet van zwart, als op de zegel:

Het is interessant het commentaar van Botwinnik zelf vanaf deze stelling te lezen: “ Na 23.Pxd5 sluit zich de d-lijn, wat voor wit gunstig is. De pion d5 is een zwakke broeder en dat wreekt zich op beslissende wijze aan het eind van het spel”. Na wits 24^e zet (Dd2) schrijft hij:”Het is zeer belangrijk met tempo de velden b4 en d4 voor de vijandelijke dame ontoegankelijk te maken”.  En na zet 26 van zwart (Dc6): “Wellicht is dit de beslissende fout. Zwart onderschat het gevaar voor zijn stelling. Het was noodzakelijk op de volgende wijze op dameruil aan te sturen: 26…..Dd4; 27. Dxd4  Pxd4 en na 28.Td1 Pe6; 29.f5  Pc5; 30.Td4  Kf8; 31.Kg2 Ke7; 32.a5 g6 blijven er voor zwart reële kansen op een remise”. Aldus de grote meester himself.

De 30^e zet (Pe4) van Smyslov is zeer sterk met een aanval op pion f6 en Dg5. Indien Wit bijvoorbeeld nu de dame terugtrekt naar g2, kan zwart Pxf6 spelen, tevens pion d6 verdedigend. “Aangezien de witte pionnen allemaal zwak staan, heeft zwart dan een gewonnen positie!“. Botwinnik speelt nu volledig onverwacht de geniale zet 31.f7+ !! De pion kan alleen maar door de toren genomen worden, maar daardoor verliest zwart de controle over het veld d8 én de centrale pion op d5 gaat verloren en de loper grijpt op beslissende wijze in de strijd in”.

Het duel eindigde op 13 mei 1954 in de stand 12-12. Botwinnik bleef wereldkampioen. En Smyslov moest opnieuw beginnen. Hij won in 1955 in Amsterdam het kandidatentoernooi (voor toppers als Keres, Bronstein, Geller, Petrosjan, Spasski e.a.). Hij daagde Botwinnik uit en……won in Moskou voorjaar 1957 met 12,5 – 9.5. Smyslov mocht zich een jaartje wereld-kampioen noemen. De revanchematch in 1958 won Botwinnik met 12,5 – 10,5!

Er zijn mij geen postzegels bekend met én een portret én een partij van Smyslov. Om hem te eren toch een zegel met uitsluitend de kop van Smyslov uit Cambodja, 1996 !

 ----------------------------------------------------------

Henk Hietbrink – Historische partijen op SCHAAKPOSTZEGELS

Aflevering 11 – Michail Botwinnik – Michail Tal, Moskou 1960

Zoals we in de vorige aflevering al konden lezen is het wereldkampioenschap van Botwinnik (1948-1963) twee keer voor een jaartje onderbroken geweest. Eerst door Smyslov (1957-1958). Maar de revanchematch in 1958 won Botwinnik weer. In dat jaar begon de cyclus opnieuw en won Tal het kandidatentoernooi.  Let op: het leeftijdsverschil tussen beide kemphanen is maar liefst 25 jaar! Het opkomende talent (bijnaam “de Tovenaar uit Riga”) won meteen de eerste partij. En na vier remises moest Botwinnik opnieuw het onderspit delven. Wellicht is deze 6^e partij uiteindelijk de beslissende partij in deze match geweest. Uiteindelijk wordt Tal de 8e Wereldkampioen. De eindstand is 12,5-8,5!

Historisch is deze partij, omdat je er goed kunt zien dat het niet meer gaat om het positionele, wat ingehouden spel, maar om tactisch scherp en improviserend schaak. Tal koos altijd onvoorwaardelijk voor de aanval, met zo nodig spectaculaire offers.

Ook nu een postzegel uit Niger. En ook nu weer valt het op dat postzegelontwerpers, ook uit onbekende schaaklanden, er in slagen een bordstand in het ontwerp op te nemen die essentieel is in de partij. Of het portret van Tal (op dat moment pas 24 jaar oud) helemaal klopt, laat ik maar in het midden.

Botvinnik,Mikhail - Tal,Mihail [E69]

Opening – Konings-indisch

 1.c4 Pf6 2.Pf3 g6 3.g3 Lg7 4.Lg2 0–0 5.d4 d6 6.Pc3 Pbd7 7.0–0 e5 8.e4 c6 9.h3 Db6 10.d5 cxd5 11.cxd5 Pc5 12.Pe1 Ld7 13.Pd3 Pxd3 14.Dxd3 Tfc8 15.Tb1 Ph5 16.Le3 Db4 17.De2 Tc4 18.Tfc1 Tac8 19.Kh2 f5 20.exf5 Lxf5 21.Ta1

Hier is de interessante stand bereikt na de 21^e zit van Wit. Dit is de stand op de postzegel. In diverse boeken kun je commentaren en analyses op deze stand terugvinden. Tal gaat aanstonds een stuk offeren. Ik beperk mij in het hierna volgende tot het eigen commentaar van Tal zelf.: “Mijn zet 21……..Pf4 is, ondanks de polemiek die hierdoor ontstaan is, goed, omdat alle andere voortzettingen slechter zijn. Zwart krijgt een grotere activiteit op het gehele bord., wat vooral duidelijk wordt gemaakt door de loper op g7 die lange tijd werkloos heeft toegekeken. Het aannemen van het offer is afgedwongen”.

21…….. Pf4 is een typerende zet voor aanvaller Tal. Hij offert hier een paard om zijn pion op e4 naar f4 en f3 te krijgen! Geniaal!

 22.gxf4 exf4 23.Ld2 Dxb2 24.Tab1 f3 25.Txb2 fxe2 26.Tb3 Td4 27.Le1 Le5+ 28.Kg1 Lf4 29.Pxe2 Txc1 30.Pxd4 Txe1+ 31.Lf1 Le4 32.Pe2 Le5 33.f4 Lf6 34.Txb7 Lxd5 35.Tc7 Lxa2 36.Txa7 Lc4 37.Ta8+ Kf7 38.Ta7+ Ke6 39.Ta3 d5 40.Kf2 Lh4+ 41.Kg2 Kd6 42.Pg3 Lxg3 43.Lxc4 dxc4 44.Kxg3 Kd5 45.Ta7 c3 46.Tc7 Kd4 0–1

Voor de aardigheid geef ik hieronder ook nog even de stand na de 24^e zet van wit, omdat Tal

daar ook een interessant commentaar bij heeft: Na de 24^e van Wit: Tab1 schrijft Tal: “op die zet had ik al mijn hoop gevestigd. Ik zag dat wit niet met 25. Txb2 kon voortzetten. Botwinnik stelde echter een Dameruil voor, wat psychologisch gezien volledig te begrijpen was. Hoewel hij over een stuk méér beschikte, moest hij zich voortdurend tegen zwarts aanvallen verweren. Hij onderschat vervolgens de kracht van mijn 26^e zet.”

Kortom, voor liefhebbers een Smulpartij!

----------------------------------------------------------

Henk Hietbrink – Historische partijen op SCHAAKPOSTZEGELS

Aflevering 12 – Tigran Petrosian – Mikhail Botwinnik, Moskou 1963 (5e partij)

De in 1911 geboren Botwinnik is een kwart eeuw de allergrootste geweest, zoals we in de vorige afleveringen gezien hebben. Soms moest hij het stokje even overgeven. Tegen Smyslov, zie aflevering 10, en tegen Tal, zie aflevering 11 bleek hij in tweede instantie toch de sterkste. Zo belanden wij in de wereldkampioenschapscyclus 1961-1963. Ene Fischer wint in 1962 het Interzonetoernooi te Stockholm (Petrosian is daar nummer drie). Het daarop volgende kandidaten-toernooi in Willemstad wint Petrosian. Vóór Geller, Keres, Fischer, Kortchnoi, enz. Petrosian is dus de nieuwe uitdager van de inmiddels 52-jarige Botwinnik. Petrosian, geboren in Armenië in 1929, is op dat moment 34! Van maart tot mei 1963 heeft de match geduurd. Totaal 22 partijen, waarvan er 15 remise werden. Uiteindelijk won Botwinnik er twee en Petrosian vijf.
De hier afgedrukte postzegel verscheen in 1996 in zijn geboorteland Armenië: de slotstelling uit de vijfde partij. Er zijn niet zoveel postzegels aan Petrosian gewijd. Zijn portret vond ik slechts terug op een zegel uit Niger. Let daarbij niet op de schaakstand, want die is uit een partij tegen Najdorf uit 1961. Waarom die 5e partij zo leuk voor ons is om na te spelen, is het feit, dat - zie het diagram – de witte koning van Petrosian ten slotte vanaf het veld e1 op het veld g8 belandt. Daar is een hele wandeling aan voorafgegaan! Twee koningen op de 8e rij! En wel zodanig, dat wit wint! Dat is toch wel heel bijzonder! Hier de zegel uit Armenië met de slotstand van deze fraaie partij. Zie ook het diagram verderop.