© Martien Snoep
Tijdens de coronacrisis schreef Martien Snoep een aantal schaaksonnetten. Een klassiek sonnet is een rijmend gedicht van 14 regels en met de volgende structuur: eerst twee kwatrijnen en daarna twee terzinen. De wending komt meestal na de tweede strofe, maar later in het gedicht komt ook voor. Een klassiek sonnet noemt men ook wel een Petrarcasonnet.
| De Pion | Spaans |
| Het Paard | Italiaans |
| De Loper | Slavisch |
| De Toren | Scandinavisch |
| De Dame | Engels |
| De Koning | Frans |
| Het bord | Weens |
| Afgeleid | Indisch |
| Leeuw |
De pion is klein, vormt als vazal
een krijgsmacht, keurig in ’t gelid
verkrijgbaar in de kleuren zwart en wit
aanvankelijk met acht man in getal
Hij wil vooruit en stormt naar voren
hij wil niet achterblijven als een wees
of opgeofferd worden als kanonnenvlees
laat hem maar lekker in een stelling boren
Als randpion of wat centraler geposteerd
op basis van ambities en van dromen
wil hij niet te vroeg in ’t bakje komen
Zijn grote wens wordt meestal genegeerd
bedenk dan: een pion heeft ook gevoel
promotie is zijn allerhoogste doel
Het springgedrag gekaderd in patronen
de blikken alle kanten op gericht
soms net op tijd een open lijn gedicht
dan weer een aanval met een vork bekronen
Gekenmerkt als één der lichte stukken
maar soms een potentiële zwaargewicht
verliest hij het doel niet uit het zicht
en blijft hij op een koningsstelling drukken
Als je een waanidee de vrije teugel laat
heb je een paard niet langer in de hand
dat ligt aan jou, niet aan je rossinant
Wie dan met bokkensprongen naar de knoppen gaat
die weet: had ik dit goed doordacht
dan was mijn paard nu niet geslacht
De Loper leeft nog in ’t verleden
denkt aan de tijd dat hij een Raadsheer was
en met de gleufhoed op, in schuine pas
als invloedrijke wijze werd aanbeden
Was hij dus als Raadsheer veel geleerder
nu heeft hij iets vulgairs in zijn gedrag
waarbij hij zich te graag op dames richten mag
en zich beweegt als ordinaire schuinsmarcheerder
Zie hem daar heersen langs de lijn
en wandelen als quasi nette heer
glimlachend gaat hij heen en weer
De grote diagonaal, daar wil hij zijn
desnoods hangt hij, zonder gezeur
de Loper uit van ongelijke kleur
Daar staat hij in zijn hoek te gluren
geduldig wachtend op wat komen gaat
eerst ontsloten worden door zijn naaste buren
dan kijken wie hem echt de ruimte laat
Hij heeft een stevig streepje voor
danst met de koning, lang of kort
daar krijgt de Toren status door
want zie hoe hij ‘Beschermheer’ wordt!
Hij is het type van recht toe recht aan
van doelgerichte activiteit
van lef en lineaire vaardigheid
Logischerwijs blijft hij graag staan
en vindt het beneden zijner waardigheid
als hij wordt geruild als ‘kwaliteit’
De Dame is een stuk waar veel om draait
eerst flankeert ze rustig haar gemaal
dan wordt ze door de Koning uitgezwaaid
begeleid door pure oorlogstaal
Ze is veelzijdig, gaat op jacht
haar velden kiest ze met verstand
ze dwingt ontzag af door haar macht
en heeft een hekel aan gelanterfant
Bepaald monogaam is ze niet
de blik gericht naar de overkant
en duidelijk op zoek naar trammelant
Het is de andere monarch die ze beziet
het liefst dringt ze door tot bij hem thuis
voor het fatale knietje in zijn kruis
De Koning staat als majesteit centraal
geeft aanwijzingen voor het gevecht
hij rokeert een beetje theatraal
zo’n muurtje voor hem vindt hij lang niet slecht
Opening en middenspel moet hij overleven
dan heeft hij met zijn stapjes geen succes
maar in het eindspel is hij zeer gedreven
en plotseling heel erg bij de les
Want zijn de meeste stukken van het bord
dan grijpt de Koning graag de macht
hij wil degene zijn die ’t laatste lacht
Je vraagt je daarbij wel af wat het wordt:
werkt de Koning mee aan mat
of forceert hij liever stiekem pat?
Als bord ben ik mij van mijn rol bewust
zonder mij geen spel, dat is toch zonneklaar
menig stuk heeft op mijn hout gerust
en soms op plastic, dat is ook weer waar
Om mijn velden wordt al eeuwenlang gevochten
elk vierkant is een fel begeerde buit
sommige schakers vinden wat ze zochten
anderen komen vaak bedrogen uit
Blijf mij als uw ondergrond waarderen
maak mij eens schoon of veeg mij om de kop
en zet er qua formaat de goede stukken op
Ook ik als bord moet soms respect ontberen
daarom hierbij een verzoek, ’t is niet bijzonder
leg mij altijd neer met het bruine veld linksonder
Natuurlijk zie ik de kruimels in zijn baard
maar dat is op dit moment van geen belang
die etensresten zijn ’t vermelden echt niet waard
er kleeft ook nog een stukje op zijn wang
Het lijkt wel iets van stokbrood of beschuit
besteed er nou geen aandacht aan
misschien volkoren of een stukje fruit
je moet er verder geen acht op slaan
Ik kijk niet meer maar hoor gesnuif
het valt gewoon niet te negeren
vergeet het nu en ga je concentreren
Helpt het als ik met mijn stoel wat schuif
Baardmans sist en streeft naar zijn beloning
ik ruik het angstzweet van mijn eigen koning
Wit opent het spel met Spaans
zwart is even van zijn stuk
hij had gehoopt op Italiaans
dat brengt hem vaak geluk
Dan maar f5 als lap voor de stier
positioneel behoorlijk ongezond
de deur naar de koning op een kier
de stukken vliegen in het rond
De witte dame mengt zich in de strijd
we zijn hier in een stelling aangeland
van oog om oog en tand om tand
De val is gemeen in zijn smerigheid
het witte paard is naar de ratsmodee
zwart onderdrukt een triomfantelijk ‘olé!’
Na met e4 en Pf3 te zijn gestart
richt wit zijn loper op f7
zwart wordt hier maffioos getart
speelt met Pf6 een beetje met zijn leven
Wit jaagt zijn paard naar veld g5
op zoek naar korte, primitieve strijd
zwart moet redden ’t vege lijf
wit is tot offeren bereid
Naar verluid had ooit een Paus de hand
in deze toch wel duivelse variant
zwart graaft zich in en telt zijn knopen
Wit vliegt erin en smijt met hout
zwart krijgt het nu wel erg benauwd
en moet op absolutie hopen
Bij het Slavisch ruik je zonder morren
de kooklucht van een maaltijdsoep
je ziet een schaakbord en gekrulde snorren
twee schakers omgeven door een opgewonden groep
Er zit iets taais in zwarts pionstructuur
lopers en paarden komen met vertraging tot hun recht
langzaam maar zeker beweegt de muur
de opmaat voor een bikkelhard gevecht
Als wit iets wil moet hij een geitenpaadje volgen
dat nauwelijks zichtbaar naar de zege leidt
hopelijk raakt hij daar de weg niet kwijt
Want wordt wit door het bos verzwolgen
dan wacht hem na zijn fatale reisje
als troost de traan van het zigeunermeisje
Tegen e4 speel ik altijd Scandinavisch
die opening daar zweer ik bij
van het antwoord word ik zelden panisch
dat tegendraadse is wel wat voor mij
Er zijn zo’n zeven varianten
die heb ik uit het hoofd geleerd
mijn huiswerk klopt aan alle kanten
en zelden gaat het echt verkeerd
Mijn spel is helder als de koele meren
speelvreugde gedijt in hogere sferen
geen moeizaam geploeter, geen gefrut
Kalm en relaxed is mijn cadans
mijn opponent geef ik geen kans
niemand eet mij de kaas van ’t knäckebröd
Voor Engels heb je geen bolhoed nodig
aan een helder hoofd heb je veel meer
wat basiskennis is niet overbodig
pas op voor al te druk pionverkeer
Zwart houdt in het centrum opties open
wit wil opereren uit de flank
ergens moet de zaak in ’t honderd lopen
vroeg of laat loopt een der paarden mank
Wit forceert en overspeelt zijn hand
hij bluft en offert plots een volle toren
zwart stuurt zijn stoottroepen naar voren
Een zwarte pion is bijna aan de overkant
wit wordt de verliezer van de race
‘Geheid remise,’ zegt hij met een pokerface
Engels
Bij ’t Frans staat zwart aanvankelijk gedrukt
maar toont zijn stelling wel souplesse
en als hij met c5 is uitgerukt
is er welzeker sprake van finesse
Toont wit courage met e5
zwart bezet de damevleugel met elan
de manoeuvres hebben wat om ’t lijf
beide partijen met een eigen plan
Achter de charme van een breekbaar evenwicht
worden escapades voorbereid
die vragen om passende voortvarendheid
Zwart behoudt het overzicht
en legt geen nonchalance aan de dag
die leidt tot schaken met de franse slag
en opening die kabbelt als een beek
met zwierig opgestelde witte stukken
neem koffie en de Sachertorte van de week
en ga gezellig op de koningsstelling drukken
Een onschuldig lijkend walsje met pionnen
daarachter de paarden, goed gedresseerd
dan is de strijd bijna gewonnen
maar doe dan wel wat je hebt geleerd
Zwart heeft de Schnitzel-variant paraat
en neuriet zacht een operafragment
zorg dan dat je extra op je hoede bent
Als je het aangeboden stuk niet slaat
dan geeft zwart op want hij heeft niets
en zit jij later vrolijk jodelend op je fiets
Weens
Het Bami-Indisch is mij op het lijf geschreven
steevast kies ik dan de sambal-variant
zwart wordt het oerwoud in gedreven
en weet niet waar hij in belandt
Ik kruid het spel met specerijen
die doorbranden met stille kracht
van lianen ga ik een vangnet breien
vanuit een hinderlaag sta ik op wacht
Als er te lang niets is gebeurd
dan denk ik: nu niet meer gezeurd
en stuur mijn dame op pionnenroof
Links van mij zie ik een afkeurend gebaar
rechtsachter klinkt luidruchtig commentaar
maar ik houd mij oostindisch doof
Indisch
Hoe wit ook opent maakt niet uit
zwart speelt een vaste reeks van zetten
wat wit uiteindelijk besluit
zwart lijkt er nauwelijks op te letten
Het damepaard speelt een voorname rol
wit volgt de sprongen zeer verbaasd
zwart wil iets met die knol
constateert hij wat verdwaasd
Zwart stuurt het spel in goede banen
op f4 verschijnt zijn paard, met leeuwenmanen
voor wit’s defensie geeft niemand meer een cent
Wit denkt zijn leven nog te rekken
door een safaritent te betrekken
‘WIL JE NOG KOFFIE?’ brult zijn opponent
Leeuw
©Martien Snoep
